W literaturze można doszukać się informacji o ponad 100 gatunkach kawy. Kiedy jednak popatrzymy na udział gatunków kawy w rynku, od razu rzuca się w oczy, że prym wiodą jedynie dwie odmiany – arabika (Coffea Arabica) i robusta (Coffea Canephora). Wspólną cechą arabiki i robusty jest to, że na świecie naturalna uprawa tych kaw występuje  pomiędzy zwrotnikiem raka, a zwrotnikiem koziorożca, a przestrzeń pomiędzy nimi tworzy tzw. coffee belt. W poniższym tekście postaram się przybliżyć obie te kawy, oraz wskazać właściwości je różniące.

Zacznijmy od Arabiki, która według szacunków stanowi około 70-80% rynku. Uprawiana jest ona na terenach górzystych, położonych na wysokościach od około 800 – 2200 metrów nad poziomem morza. Tereny na których uprawiana jest arabika charakteryzują się dość częstymi opadami deszczu, żyzną, często wulkaniczną glebą oraz odpowiednim nasłonecznieniem. W sumie całość poszczególnych czynników składa się na dany mikroklimat panujący na plantacji, który ma oczywiście również silny wpływ na sam smak kawy. Drzewka arabiki są niższe od drzewek robusty, a co za tym idzie również wydajność (ilość kawy zbieranej z jednego drzewka) jest mniejsza. Z uwagi na tereny, gdzie uprawiana jest arabika, średnia roczna temperatura dla niej wynosi około 15-24˚C.

Arabika uważana jest za kawę szlachetniejszą od robusty, charakteryzuje ją mniej goryczkowy smak oraz bogatszy aromat, dzięki czemu zyskała przychylność miłośników i koneserów kawy na całym świecie, którzy są gotowi zapłacić za nią więcej. Arabika posiada większą ilość tłuszczy (lipidów) i cukrów niż robusta. Według źródeł tłuszcze w ziarnie arabiki stanowią około 6-9%, podczas gdy
dla robusty jest to około 3-7%, natomiast cukry to 15-17% ziarna arabiki, przy 10-11,5% dla robusty. Nie we wszystkim jednak przeważa arabika, jeśli spojrzymy na zawartość kofeiny, czyli bardzo istotny
czynnik dla wielu konsumentów, tu przewaga jest na korzyść robusty. Arabika zawiera około 0,9 -1,4% kofeiny, robusta zaś około dwa razy więcej.

Wszystkie te czynniki oraz to jak surowe (zielone) ziarno kawy zostanie wypalone, czy w jaki sposób przygotujemy kawę, składa się na smak naparu w filiżance.
Arabika mimo swoich wielu zalet jest kawą, która wymaga od plantatorów większej uwagi i  poświęcenia. Jest to roślina, która boryka się z wieloma problemami. Jednym z nich jest La Roya, czyli tzw. rdzawa kawa – choroba grzybicza atakująca liście, przez co same owoce zaczynają spadać z drzewka zanim jeszcze dojrzeją. Kolejnym problemem bywają szkodniki atakujące drzewka. Tu w pierwszej kolejności warto wspomnieć o chrząszczu Broca (Coffee Berry Borer – CBB). Ten mały chrząszcz pochodzący z Afryki spędza sen z powiek wielu plantatorom kawy na całym świecie. Problemy te w zdecydowanie mniejszym stopniu dotykają robusty. Dzieje się tak ponieważ zawiera ona więcej kofeiny oraz kwasu chlorogenowego – silnego przeciwutleniacza, który charakteryzuje się właściwościami przeciwgrzybicznymi, przeciwwirusowymi i przeciwbakteryjnymi. Sama kofeina uznawana za naturalny pestycyd, jest w stanie radzić sobie z owadami, dlatego dzięki większej jej zawartości w robuście, posiada ona mocniejszą naturalną tarczę chroniącą przed owadami i szkodnikami.
Mimo wielu problemów arabiki, z którymi muszą się borykać plantatorzy, nie zapowiada się na to aby mieli oni z uprawy jej rezygnować. Arabika jest cenioną i poszukiwaną kawą, z uwagi na swój smak oraz aromat. Ma ona o wiele więcej do zaoferowania smakoszom kawy niż robusta, dlatego najlepsze kawy, te segmentu specialty to właśnie arabika.

Robusta wywodzi się z Afryki Zachodniej, uprawiana jest na niższych wysokościach, do około 800 metrów nad poziom morza, co prowadzi do tego, że średnie temperatury są wyższe niż w przypadku arabiki, jest to około 24 – 36˚C. Patrząc na informacje o udziale jej w kawowym rynku przyjąć można, że stanowi 20-29%.

Robusta zawiera około 1,8 -4% kofeiny, a więc w przybliżeniu  dwa razy więcej niż arabika. Stanowi to spory atut dla wszystkich osób, które w kawie szukają przede wszystkim kofeinowego pobudzenia.

Jak już wspominałem robusta jest bardziej odporna na choroby i szkodniki, a drzewko robusty jest wyższe i bardziej wydaje niż drzewko arabiki. Jest przy tym uważana za kawę mniej szlachetną, uboższą w aromaty z dominującą w smaku goryczką. Wszystko to sprowadza do tego, że ziarno robusty jest tańsze od ziarna arabiki. Ma ona jednak również swoje atuty, które sprawiają, że palarnie z całego świata po nią sięgają. Robusta gwarantuje zazwyczaj bogatszą cremę na kawie, dlatego często jest dodatkiem do blendów (mieszanek) które ową cremę mają zapewnić.
Część konsumentów nie przepada za kwasowością w kawie, dlatego bywa tak, że ratują się oni kawami o ciemniejszym paleniu lub właśnie tymi z dodatkiem robusty.

Sama robusta podobnie jak arabika może być lepszej lub gorszej jakości, co oczywiście odbija się na cenie jaką musimy za nią zapłacić. Mimo, że robusta bywa głównie kojarzona z kawami instatnt lub tanimi, ciemno palonymi blendami, przez co wiele osób krzywi się już na samą myśl o robuście, nie warto jej z góry przekreślać. Warto mieć świadomość, że tak jak i spotkać możemy się z bardzo dobrą jak i parszywą arabiką, tak samo jest i w przypadku robusty.

Z uwagi na wyższą zawartość kofeiny robusta oczywiście będzie bardziej gorzka (kofeina jest gorzka), pamiętajmy jednak, że nie z samej kofeiny robusta się składa  🙂  Wiele cenionych palarni przygotowuje swoje mieszanki kaw z większym lub mniejszym dodatkiem robusty. Wszystko zależy od oczekiwań i portfela konsumenta.

Jako ciekawostkę dodam, że na świecie pojawiają się juz kawiarnie specjalizujące się w kawach wyłącznie z robusty. Wiele osób uważa, że zła sława jaka wisi od dawna nad robustą nie jest winą samego ziarna, a złym podejściem do uprawy, zbioru, wypalania oraz traktowaniem jej jako najtańszego surowca, który wypełniał lukę najtańszych kaw marketowych. Dlatego też naturalną koleją rzeczy może wydawać się, że i do robusty wcześniej czy później podejdziemy w podobny sposób w jaki obecnie podchodzi się do ziaren arabiki – kaw specialty.